در مبحث روانشناسی کودکی یکی از پر تکرارترین سؤالات والدین این است که با کودک پرخاشگر خود چگونه رفتار کنند و چه برخودری با او داشته باشند.
تعریف پرخاشگری در کودکان
پرخاشگری در کودکان به رفتارهای توهین‌آمیز، خشونت‌آمیز یا منفی اطلاق می‌شود که کودک در آن تلاش می‌کند به دیگران آسیب برساند یا از طریق رفتارهای فیزیکی یا کلامی کنترل و قدرت خود را نشان دهد. این رفتارها می‌توانند شامل ضربه زدن، گاز گرفتن، فحاشی، تهدید، تحقیر یا حتی آزار دیگران به‌صورت جسمی یا روانی باشند. این گونه رفتارها در هر سنی ممکن است ظاهر شوند، اما زمانی که این پرخاشگری مداوم و تکرار شونده باشد، نیاز به مداخله و راهکارهای اصلاحی دارد. به‌طور کلی، پرخاشگری می‌تواند به دلایل مختلفی در کودکان شکل بگیرد و در صورت عدم درمان، می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر روابط اجتماعی و رشد شخصیتی کودک بگذارد.
پرخاشگری یک رفتار مخرب و آسیب‌زا همراه با خشونت و عصبانیت است. معمولاً کودکان این رفتار را از پدر و مادر و محیط یاد می‌گیرند. در سنین پایین ممکن است آن‌ها متوجه زشتی این رفتار نباشند و آن را یک رفتار طبیعی قلمداد کنند.
دلایل پرخاشگری در کودکان
پرخاشگری در کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی ناشی از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی محیطی باشد. درک این دلایل می‌تواند اولین قدم در حل این مشکل باشد.
مشکلات عاطفی و روانی: برخی کودکان به دلیل مشکلات عاطفی یا روانی مانند اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه، اوتیسم یا اختلالات اضطرابی ممکن است در مدیریت احساسات خود با مشکل مواجه شوند. این کودکان وقتی تحت فشار عاطفی یا محیطی قرار می‌گیرند، ممکن است به پرخاشگری روی بیاورند. به‌عنوان مثال، کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است در مواجهه با تغییرات یا شرایط استرس‌زا، واکنش‌های پرخاشگرانه نشان دهند.
ناامیدی و مشکل در برقراری ارتباط: کودکان خردسال اغلب با مشکل در بیان احساسات و خواسته‌های خود مواجه هستند. وقتی که کودکان نمی‌توانند نیازهای خود را به‌طور کلامی یا غیرکلامی بیان کنند، از رفتارهای پرخاشگرانه به‌عنوان راهی برای جلب توجه یا رسیدن به هدفشان استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، زمانی که کودک نمی‌تواند با کلمات به‌طور مؤثر خواسته‌اش را بیان کند، ممکن است شروع به زدن یا فریاد زدن کند تا توجه والدین را جلب کند.
قرار گرفتن در معرض خشونت: کودکانی که در محیط‌های خشونت‌آمیز زندگی می‌کنند، مانند خانواده‌های پرتنش یا در جوامعی که خشونت رایج است، احتمال بیشتری دارند که به پرخاشگری متوسل شوند. آن‌ها از طریق مشاهده رفتارهای خشونت‌آمیز یاد می‌گیرند که این‌گونه رفتارها قابل قبول هستند و می‌توانند به‌عنوان راهی برای حل مشکلات و تعارضات از آن استفاده کنند. همچنین، قرار گرفتن در معرض خشونت در رسانه‌ها (مانند تلویزیون و بازی‌های ویدیویی) می‌تواند این رفتارها را تقویت کند.
تربیت: شیوه‌های فرزندپروری ناسازگار یکی از بزرگ‌ترین دلایل پرخاشگری در کودکان، سبک‌های نادرست فرزندپروری است. استفاده از تنبیه‌های بدنی، تهدید یا سرزنش می‌تواند کودک را به سمت رفتارهای خشونت‌آمیز هدایت کند. اگر کودک در محیطی بزرگ شود که در آن به هیچ‌وجه آموزش مهارت‌های اجتماعی و کنترل احساسات داده نشود، ممکن است از خشونت به‌عنوان روشی برای جلب توجه یا حل مشکلات استفاده کند.
کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس: کودکانی که احساس کمبود اعتماد به نفس دارند یا به‌دلیل مقایسه خود با دیگران به‌ویژه در محیط‌های اجتماعی، دچار احساس کم‌ارزشی می‌شوند، ممکن است به پرخاشگری روی بیاورند تا احساس برتری کنند یا به نوعی خلاهای احساسی خود را جبران نمایند. این نوع از پرخاشگری معمولاً به دلیل عدم توانایی در ابراز احساسات و ضعف در مهارت‌های اجتماعی بروز می‌کند.
راهکارهای مقابله با پرخاشگری در کودکان
برای مقابله با پرخاشگری در کودکان، والدین و مربیان باید به شیوه‌های مؤثر و مناسب برای کاهش این رفتار توجه داشته باشند. برخی از این راهکارها عبارتند از:
حفظ آرامش و واکنش مناسب
اولین قدم در مقابله با پرخاشگری کودک، حفظ آرامش است. واکنش‌های پرخاشگرانه والدین یا پرخاشگری بیشتر به هیچ وجه به حل مشکل کمکی نمی‌کند. به جای عصبانیت یا فریاد زدن، باید به کودک توضیح داده شود که رفتار او مناسب نیست. همچنین، والدین باید از روش‌های مؤثر دیگری برای مدیریت عصبانیت خود استفاده کنند، مانند تنفس عمیق، استراحت کوتاه یا درخواست از کودک برای بیان احساسات خود با کلمات.
آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی
یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش پرخاشگری، آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودک است. کودکانی که در بیان احساسات، حل تعارضات و برقراری ارتباط درست با دیگران دچار مشکل هستند، معمولاً از پرخاشگری برای جلب توجه یا حل مسائل استفاده می‌کنند. آموزش همدلی، شنیدن و صحبت کردن به‌طور مؤثر، و مهارت‌های حل تعارض به کودکان کمک می‌کند تا رفتارهای اجتماعی مثبت را یاد بگیرند.
تعیین مرزها و پیامدهای واضح
کودک باید یاد بگیرد که هر رفتاری پیامدهای خاص خود را دارد. والدین باید مرزهای مشخصی برای رفتارهای قابل قبول کودک تعیین کنند و در صورت بروز رفتار پرخاشگرانه، عواقب مشخصی را اعمال کنند. برای مثال، اگر کودک به‌طور فیزیکی به دیگری آسیب رساند، ممکن است از فعالیت‌های محبوب خود محروم شود یا زمان بازی او محدود شود. این پیامدها باید به‌طور منظم و بدون استثناء اعمال شوند تا کودک یاد بگیرد که رفتارهای پرخاشگرانه پذیرفته نمی‌شوند.
تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس
کودک یکی از دلایل مهم پرخاشگری، کاهش عزت نفس است. کودکانی که احساس کم‌ارزشی می‌کنند، ممکن است با پرخاشگری سعی کنند کمبودهای احساسی خود را جبران کنند. برای تقویت عزت نفس، والدین باید از طریق تشویق‌های مثبت، توجه به دستاوردهای کودک و تقویت ویژگی‌های مثبت او، اعتماد به نفس او را افزایش دهند. فعالیت‌های ورزشی، هنری یا فعالیت‌های گروهی می‌تواند به کودک کمک کند تا احساس توانمندی و ارزش کند.
مراجعه به مشاوره روانشناس
در صورتی که رفتار پرخاشگرانه کودک مداوم و شدید باشد و روش‌های معمول نتوانند مؤثر واقع شوند، ممکن است نیاز به مشاوره روانشناسی باشد. مشاور می‌تواند به شناسایی دلایل عاطفی، روانی یا اجتماعی رفتار کودک کمک کند و راهکارهای خاصی برای تغییر این رفتار ارائه دهد. درمان‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند به کودکان کمک کنند تا الگوهای منفی فکری خود را شناسایی و تغییر دهند.
تعامل با مدرسه و مربیان در صورتی که پرخاشگری کودک در محیط مدرسه یا دیگر محیط‌های اجتماعی مانند باشگاه‌های ورزشی مشاهده شود، باید با معلمان و مربیان همکاری کنید. ایجاد ارتباط مستمر با مدرسه می‌تواند به شما کمک کند تا از وضعیت رفتاری کودک آگاه شوید و راهکارهایی برای تغییر این رفتار در مدرسه پیاده‌سازی کنید.
نتیجه‌گیری
پرخاشگری در کودکان مشکلی است که می‌تواند به روابط اجتماعی آن‌ها آسیب بزند و بر رشد شخصیتی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. والدین و مربیان با شناسایی دلایل این رفتار و استفاده از راهکارهای مؤثر، می‌توانند به کودک کمک کنند تا به‌طور مثبت‌تر و سازنده‌تری با دیگران تعامل داشته باشد. آموزش مهارت‌های اجتماعی، تقویت عزت نفس و حفظ آرامش در هنگام مواجهه با رفتارهای پرخاشگرانه از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش پرخاشگری در کودکان کمک کند.