ترس یکی از احساسات طبیعی در دوران کودکی است که به‌طور معمول در مراحل مختلف رشد به وجود می‌آید. این احساس می‌تواند در مواجهه با تغییرات، تجربیات جدید یا حتی ترس‌های ساده مانند تاریکی یا حیوانات نمایان شود. بسیاری از کودکان این ترس‌ها را تجربه می‌کنند و در نهایت، این ترس‌ها به مرور زمان کاهش یافته و از بین می‌روند.
در برخی موارد ترس‌ها می‌توانند شدیدتر شوند و مشکلات رفتاری و عاطفی ایجاد کنند. در این مقاله از روانشناسی کودک به بررسی علل ترس در کودکان، انواع ترس‌ها، علائم آن و روش‌های پیشگیری و کاهش ترس خواهیم پرداخت.
پیش از مقاله:
اگر نیمه‌های شب کودکان با ترس شما را از خواب بیدار می‌کند به او حس امنیت بدهید. در آغوشش بگیرید. سپس با همراهی خودش، در حالیکه دستش را گرفته‌اید یا او را در آغوش دارید، چراغ‌های خانه را یکی یکی روشن کنید و هرجا که او دوست دارد، بروید و همه جا را بررسی کنید که خیالش راحت شود. سپس در کنار او بخوابید و تنهایش نگذارید. اجازه بدهید استرس ناشی از ترس فروکش کند.
علل ترس در کودکان
ترس‌های کودکان به دلایل مختلفی ممکن است بروز کنند. این دلایل می‌توانند زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی یا خانوادگی باشند. در این بخش، برخی از مهم‌ترین علل ترس در کودکان بررسی شده‌اند:
الگوبرداری از والدین: کودکان به‌طور طبیعی از والدین خود تقلید می‌کنند. اگر والدین از چیزی می‌ترسند، کودک نیز ممکن است همین ترس را احساس کند. برای مثال، اگر مادر از عنکبوت می‌ترسد، کودک نیز به احتمال زیاد ترس از این موجود را یاد می‌گیرد. در واقع، والدین نقش الگو را در تربیت و احساسات کودک ایفا می‌کنند و بسیاری از احساسات منفی مانند ترس، از رفتارهای والدین سرایت می‌کند.
شیوه‌های زیستی غلط والدین: تهدید کردن کودک یا ترساندن او برای انجام کارها، به‌ویژه برای آرام کردن کودک، می‌تواند موجب ایجاد ترس‌های طولانی‌مدت شود. به‌عنوان مثال، اگر کودک را تهدید کنید که «اگر این کار را انجام ندهی، دکتر آمپول خواهد زد»، این نوع تهدیدها می‌تواند موجب ایجاد ترس از دکتر یا محیط‌های مشابه شود.
عدم احساس امنیت: اگر کودک احساس کند که در محیطی بی‌دفاع است یا امنیت لازم را ندارد، ممکن است دچار ترس شود. به‌عنوان مثال، کودکانی که از والدین خود جدا می‌شوند، مانند آن‌هایی که به مهدکودک می‌روند یا در محیطی جدید قرار می‌گیرند، ممکن است احساس ترس و اضطراب پیدا کنند.
وابستگی شدید به والدین: کودکان وابسته به والدین معمولاً در مواجهه با جدایی یا فاصله گرفتن از آن‌ها، دچار اضطراب و ترس می‌شوند. این ترس‌ها معمولاً در مراحل اولیه رشد کودک نمایان می‌شوند و نیاز به توجه و حمایت والدین دارند تا کودک از آن‌ها عبور کند.
تجربیات واقعی: برخی از ترس‌ها به‌دلیل تجربیات منفی در گذشته کودک ایجاد می‌شوند. به‌عنوان مثال، ترس از تصادف، گم شدن، آسیب دیدن یا حتی تجربه‌های بد از دکتر یا بیمارستان می‌تواند موجب بروز ترس‌های شدید و طولانی‌مدت در کودک شود.
انواع ترس در کودکان
ترس‌ها در کودکان به اشکال مختلفی بروز می‌کنند و هر کدام نیاز به رویکرد خاصی دارند. به‌طور کلی، ترس‌ها می‌توانند به چهار نوع اصلی تقسیم شوند:
ترس‌های طبیعی: بسیاری از ترس‌ها در کودکان طبیعی هستند و معمولاً در سنین خاصی از زندگی بروز می‌کنند. برای مثال، ترس از تاریکی، حیوانات یا دکتر یکی از ترس‌های رایج است که بسیاری از کودکان آن‌ها را تجربه می‌کنند. این ترس‌ها معمولاً با رشد کودک و کسب تجربه کمتر می‌شوند.
ترس‌های غیرطبیعی یا شدید: ترس‌هایی که بیش از دو سال طول می‌کشند یا به حدی شدید هستند که زندگی کودک را مختل می‌کنند، نیاز به توجه دارند. این ترس‌ها معمولاً به مداخلات درمانی نیاز دارند تا کودک بتواند از آن‌ها رهایی یابد.
ترس‌های ناشی از تجربیات بد: کودکانی که در گذشته ترس‌های واقعی را تجربه کرده‌اند، مانند تصادف، آسیب دیدن یا گم شدن، ممکن است این ترس‌ها را برای مدت‌زمان طولانی تجربه کنند. این ترس‌ها معمولاً نیاز به درمان و بررسی تخصصی دارند.
علائم ترس در کودکان
کودکان ترسیده معمولاً علائم جسمی و رفتاری خاصی از خود بروز می‌دهند که والدین باید به آن‌ها توجه کنند. برخی از علائم ترس در کودکان شامل:
فرار از موقعیت ترسناک: کودک ممکن است از موقعیت‌های خاصی مانند تاریکی، محیط‌های جدید یا موقعیت‌های اجتماعی بترسد و از آن‌ها دوری کند.
لرزش بدن، عرق کردن و افزایش ضربان قلب: این علائم فیزیکی نشان‌دهنده اضطراب و ترس شدید هستند.
اختلالات خواب: کودکانی که از چیزی می‌ترسند، ممکن است دچار اختلالات خواب شوند، مانند شب‌بیداری‌های مکرر یا کابوس‌های شبانه.
خجولی و انزوا: کودکانی که از ترس خود آگاه هستند، ممکن است تمایل داشته باشند که از جمع‌ها یا موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند.
عصبانیت یا رفتارهای منفی: برخی از کودکان ممکن است در مواجهه با ترس، به‌طور ناخودآگاه به رفتارهای منفی مانند عصبانیت و پرخاشگری روی آورند.
روش‌های برخورد با ترس در کودکان
برای کنترل و مدیریت ترس در کودکان و کاهش آن، راهکارهای مفیدی وجود دارد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
احساس امنیت ایجاد کنید
اولین و مهم‌ترین کاری که والدین می‌توانند انجام دهند، ایجاد محیطی امن برای کودک است. زمانی که کودک احساس ترس و اضطراب می‌کند، باید او را در آغوش بگیرند و به او اطمینان دهند که همه‌چیز تحت کنترل است و او هیچ‌گونه تهدیدی ندارد.
احساسات کودک را با همدلی درک کنید
والدین باید به کودک نشان دهند که احساسات او معتبر است. به جای سرزنش یا تحقیر کودک به‌خاطر ترس‌هایش، باید با او همدلی کرده و توضیح دهند که همه افراد در دوران کودکی ترس‌هایی داشته‌اند و این احساسات گذرا هستند.
با ترس‌ها تدریجاً ممقابله کنید
کودک باید به تدریج با ترس‌های خود روبه‌رو شود. برای مثال، اگر کودک از تاریکی می‌ترسد، می‌توان ابتدا محیطی با نور کم ایجاد کرد و سپس به تدریج میزان تاریکی را بیشتر کرد. این کار باید به‌طور تدریجی و همراه با حمایت والدین انجام شود.
از تشدید ترس پیشگیری کنید
والدین باید مراقب باشند که رفتارهای آن‌ها ترس کودک را تشدید نکند. به‌عنوان مثال، اگر کودک از سگ می‌ترسد، نباید به‌طور عمدی او را در معرض سگ‌ها قرار دهند، بلکه باید به کودک اجازه دهند تا به تدریج با این ترس روبه‌رو شود.
به شجاعت تشویق کنید
کودکان باید زمانی که شجاعت نشان می‌دهند، تشویق شوند. وقتی کودک ترس خود را کنترل کرده یا با موقعیت ترسناک روبه‌رو می‌شود، باید مورد تحسین و پاداش قرار گیرد تا ترس‌هایش کاهش یابد.
به روانشناس مراجعه کنید
اگر ترس‌های کودک شدید و مزمن است و به روش‌های خانگی پاسخ نمی‌دهد، بهتر است به یک روانشناس کودک مراجعه شود تا درمان‌های تخصصی برای کاهش ترس‌های کودک انجام گیرد.
پیشگیری از ترس در کودکان
برای جلوگیری از ایجاد ترس در کودکان، اقدامات پیشگیرانه می‌تواند بسیار مؤثر باشد:
آماده‌سازی کودک برای تجربیات ترسناک: اگر کودک قرار است با موقعیت ترسناکی روبه‌رو شود، مانند رفتن به بیمارستان یا دیدن دکتر، باید او را از پیش برای این موقعیت آماده کنید تا کمتر دچار ترس شود.
صحبت با کودک در مورد ترس‌هایش: کودک باید بداند که ترس‌هایش قابل درک هستند و والدین آماده‌اند که به او کمک کنند تا بر آن‌ها غلبه کند.
نشان دادن الگوهای مثبت: والدین باید خودشان در برابر ترس‌هایشان شجاعانه رفتار کنند تا کودک نیز این رفتار را یاد بگیرد.
نتیجه‌گیری
ترس در کودکان یک موضوع طبیعی است، اما گاهی اوقات این ترس‌ها می‌توانند به مشکلاتی جدی تبدیل شوند که بر رشد عاطفی و اجتماعی کودک تأثیر می‌گذارند. والدین با حمایت و رفتارهای مناسب می‌توانند به کودک کمک کنند تا ترس‌هایش را مدیریت کرده و به‌تدریج بر آن‌ها غلبه کند. در صورت نیاز به مشاوره، کمک گرفتن از روانشناس می‌تواند راه‌حل‌های موثری ارائه دهد تا کودک بتواند احساس امنیت و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد.