تروما یا روان‌زخم به تجربیاتی گفته می‌شود که به طور عمیق بر سلامت روانی و جسمی فرد تأثیر می‌گذارند. در روان‌شناسی و پزشکی، این اصطلاح به حوادثی اشاره دارد که فرد در آن‌ها تهدیدی برای زندگی، سلامت جسمی یا روانی خود یا دیگران احساس می‌کند. این تجربیات معمولاً با احساس ناامیدی، ترس شدید، و درماندگی همراه هستند و می‌توانند منجر به اختلالات پایدار در سیستم روانی و زیستی شوند.
تروما به طور دقیق‌تر به رویدادهایی اطلاق می‌شود که:
- به‌طور عینی تهدیدی بزرگ مانند مرگ، آسیب جدی، یا خطر برای سلامت جسمی خود یا دیگران ایجاد کنند.
- به‌طور ذهنی باعث ایجاد ترس شدید، وحشت، یا درماندگی شوند.
علائم تروما
تروما می‌تواند باعث بروز علائم گسترده‌ای شود که در دو دسته احساسی و فیزیکی تقسیم‌بندی می‌شوند:
علائم احساسی:
- اضطراب مداوم: احساس نگرانی و ترس بی‌پایان.
- افسردگی: احساس ناامیدی و کاهش انگیزه.
- خشم و تحریک‌پذیری: واکنش‌های بیش از حد به موقعیت‌های عادی.
- احساس گناه یا شرم: به‌ویژه اگر فرد تصور کند که در وقوع حادثه نقش داشته است.
- کناره‌گیری اجتماعی: اجتناب از دوستان و خانواده.
علائم فیزیکی:
- مشکلات خواب: بی‌خوابی یا کابوس‌های مکرر.
- تنش عضلانی: دردهای بدنی بدون علت مشخص.
- سردرد و میگرن: ناشی از استرس طولانی‌مدت.
- خستگی مفرط: کاهش انرژی و بی‌حوصلگی.
- مشکلات گوارشی: مانند حالت تهوع یا دل‌درد مداوم.
دلایل تروما
دلایل تروما بسیار متنوع هستند و شامل عوامل زیر می‌شوند:
- حوادث ناگهانی: مانند تصادف، حملات خشونت‌آمیز، یا بلایای طبیعی.
- استرس مداوم: زندگی در محیط‌های پرخطر، مواجهه با خشونت خانگی، یا قلدری مداوم.
- تجارب دوران کودکی: جدایی از والدین، سوءاستفاده جسمی یا جنسی، یا بی‌توجهی.
- تجارب اجتماعی: مانند تبعیض، تحقیر عمومی، یا مواجهه با بحرانهای بزرگ مانند جنگ.
- مشاهده غیرمستقیم: تماشای تصاویر یا اخبار تروماتیک از طریق رسانه‌ها.
تفاوت تروما با استرس
استرس و تروما هر دو پاسخ‌هایی به فشارهای محیطی هستند اما تفاوت‌های عمده‌ای دارند:
- استرس: واکنشی طبیعی به چالش‌های زندگی است که معمولاً پس از حل مشکل کاهش می‌یابد.
- تروما: یک پاسخ عمیق‌تر و ماندگار به تجربیات شدیداً آسیب‌زا است که می‌تواند منجر به اختلالات روانی شود.
آیا تروما باعث اختلال پس از سانحه (PTSD) می‌شود؟
خیر، تروما لزوما نمی‌تواند به PTSD منجر شود. برخی ممکن است تصور کنند چون علائم مداومی مانند بازگشت خاطرات ناخوشایند، اضطراب شدید، یا اجتناب از محرک‌های مرتبط با حادثه پیش می‌آید پس الزاماً اختلال پس از سانحه را به دنبال خواهد داشت. بنابراین نمی‌توان قطعاً چنین نظری داد.
انواع تروما
- تروما فیزیکی: آسیب‌های جسمانی ناشی از جراحت‌ها، تصادفات یا خشونت.
- تروما عاطفی: تجربیات آسیب‌زا که احساس امنیت یا ارزشمندی فرد را تهدید می‌کنند.
- مولتی‌تروما: صدمات متعدد به بدن که معمولاً ناشی از حوادث جدی هستند.
- ترومای نژادپرستی: اثرات روانی ناشی از تجربه تبعیض و نژادپرستی.
- ترومای ثانویه: تأثیر روانی مشاهده یا شنیدن وقایع آسیب‌زا از نزدیک.
- ترومای اخلاقی: تجربه تضاد با باورها و ارزش‌های اخلاقی فرد.
روش‌های درمان تروما
الف) روش‌های روان‌درمانی
- تجربه سوماتیک: آزادسازی انرژی خفته ناشی از تروما از طریق تمرکز بر بدن.
- درمان شناختی-رفتاری: تغییر الگوهای فکری ناسالم مرتبط با تروما.
- : EMDRکاهش شدت خاطرات تروماتیک از طریق حرکات موزون چشم.
ب) روش‌های دارودرمانی
داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی برای کاهش علائم شدید.
ج) روش‌های مکمل
- یوگا و مدیتیشن برای کاهش استرس.
- تمرینات تنفس عمیق و ذهن‌آگاهی.
روش‌های پیشگیری از تروما
- آموزش مدیریت استرس: کمک به افراد برای مقابله بهتر با فشارها.
- ایجاد محیط‌های امن: حمایت اجتماعی و خانوادگی.
- کاهش مواجهه با اخبار تروماتیک: محدود کردن زمان مشاهده رسانه‌ها.
رابطه تروما و افسردگی
تروما با افزایش خطر افسردگی همراه است، زیرا فرد ممکن است احساس ناامیدی و بی‌ارزشی کند. این وضعیت می‌تواند با درمان‌های روان‌درمانی و دارویی کنترل شود.
رابطه تروما و اضطراب
تروما اغلب با اضطراب مزمن همراه است که به شکل حملات پانیک، فوبیاها یا نگرانی‌های مداوم بروز می‌کند. درمان این اضطراب معمولاً شامل ترکیبی از روان‌درمانی و تکنیک‌های آرام‌سازی است.
آثار و تبعات تروما
اجتماعی:
- کاهش عملکرد شغلی و تحصیلی.
- مشکلات در برقراری روابط سالم.
- آسیب به روابط خانوادگی و ایجاد بحرانهای زناشویی
جسمی: افزایش خطر بیماری‌های قلبی، گوارشی و سیستم ایمنی.
روانی: اختلالات خواب، افسردگی
تروما در کودکی و واکنش‌های کودک به آن
تجربه تروما در کودکی می‌تواند منجر به اثرات بلندمدت شود. کودکان ممکن است واکنش‌هایی مانند ترس، شب‌ادراری، گوشه‌گیری یا خشم غیرقابل توضیح نشان دهند. والدین و مراقبان باید به کودکان کمک کنند تا احساس امنیت کنند و درباره احساساتشان صحبت کنند.
اقدامات فرد مبتلا به تروما برای کمک به درمان
- ورزش منظم: افزایش سلامت جسمانی و کاهش تنش.
- ایجاد روابط حمایتی: ارتباط با دوستان و خانواده.
- تمرین آرام‌سازی: مانند یوگا و مدیتیشن.
- شرکت در فعالیت‌های اجتماعی: کاهش احساس انزوا.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- علائم تروما بیش از یک ماه ادامه داشته باشد.
- فرد توانایی انجام وظایف روزمره را از دست داده باشد.
- تجربه افکار خودکشی یا استفاده از مواد مخدر برای تسکین علائم.
چگونه به فردی که دچار تروما شده کمک کنیم؟
- صبر و شکیبایی: فرد نیاز به زمان دارد.
- حمایت عملی: کمک به وظایف روزمره.
- حفظ ارتباط: تشویق به صحبت کردن.
- تشویق به فعالیت: همراهی در ورزش یا سرگرمی.
- اجتناب از قضاوت: رفتارهای فرد را به ضعف نسبت ندهید.