اختلال استرس پس از سانحه که به انگلیسی Post-traumatic stress disorder یا به اختصار PTSD نامیده میشود، یکی از اختلالات روانی شایع است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیار ترسناک یا آسیبزا رخ میدهد. این وضعیت با علائمی همچون کابوسهای شبانه، اضطراب شدید و افکار مداوم و مزاحم در مورد آن حادثه همراه است. در این مقاله از تفکرآگاه بیشتر به این موضوع میپردازیم.
فهرست مطالب
Toggleرویدادهایی که ممکن است باعث بروز این اختلال شوند شامل جنگ، تجربه جنایت، تصادفهای شدید، مرگ عزیزان، آتشسوزی یا سوءاستفاده جنسی هستند. بر اساس آمارهای غیر رسمی، درصد قابل توجهی از افراد در سراسر جهان به PTSD مبتلا میشوند و این اختلال در زنان بیش از مردان مشاهده میشود. عدم درمان میتواند منجر به تشدید علائم و اختلال طولانیمدت در زندگی افراد شود. اما خوشبختانه درمانهای رواندرمانی و دارودرمانی مؤثری برای کمک به این افراد وجود دارد.
علائم جسمانی و روانی اختلال استرس پس از سانحه
اگرچه معیارهای تشخیصی عمدتاً بر علائم روانی تمرکز دارند، اما این اختلال میتواند علائم جسمی نیز داشته باشد. این علائم شامل تعریق بیشازحد، لرزش، سردرد، سرگیجه، مشکلات گوارشی و درد در قفسه سینه است. همچنین، ضعف سیستم ایمنی میتواند فرد را مستعد عفونتهای مکرر کند. اختلال خواب یکی دیگر از نشانههای رایج است که ممکن است باعث خستگی و کاهش کیفیت زندگی شود.
علائم PTSD در کودکان و نوجوانان
در کودکان زیر شش سال، علائمی مانند شبادراری، مشکلات گفتاری، بازسازی حادثه در بازیها و وابستگی شدید به بزرگسالان مشاهده میشود. کودکان بین ۵ تا ۱۲ سال، اغلب بخشهایی از حادثه را بهطور متفاوت یا ناقص به خاطر میآورند. آنها ممکن است از طریق بازی، نقاشی یا داستانگویی به تجربه حادثه واکنش نشان دهند و دچار کابوس یا تحریکپذیری روانی شوند.
نوجوانان ممکن است رفتارهایی مانند پرخاشگری، بیاحترامی، تکانشگری یا تمایل به انتقام نشان دهند. کودکانی که تجربه آزار جنسی دارند، ممکن است احساس ترس، غم و اضطراب کنند، رفتارهای پرخاشگرانه یا جنسی نامعمول نشان دهند و حتی به خود آسیب برسانند یا به سمت سوءمصرف مواد مخدر گرایش پیدا کنند.
علل بروز اختلال استرس پس از سانحه
علت دقیق اختلال استرس پس از سانحه هنوز بهطور کامل مشخص نیست، اما این اختلال معمولاً حاصل ترکیبی پیچیده از عوامل مختلف است. این عوامل شامل:
- تجربیات استرسزا: تجربه بلایای طبیعی، تصادفات شدید، جنگ، از دست دادن عزیزان، حمله فیزیکی یا قربانی جنایت بودن.
- پیشینه خانوادگی: وجود سابقه ابتلا به مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی در خانواده.
- ویژگیهای شخصیتی: برخی افراد به دلیل ساختار شخصیتی خود آسیبپذیری بیشتری در برابر این اختلال دارند.
- عدم تعادل شیمیایی مغز: تغییرات در مواد شیمیایی و هورمونهایی که مغز هنگام مواجهه با استرس آزاد میکند.
انواع اختلال استرس پس از سانحه
اختلال PTSD میتواند بر اساس شدت علائم و علت بروز آن متفاوت باشد. معمولاً، عوامل محرکی مانند شنیدن صداها یا دیدن صحنههایی مشابه تجربه آسیبزا میتوانند علائم این اختلال را تشدید کنند.
به طور مثال:
- صدای ماشین ممکن است فردی را به یاد دوران جنگ بیندازد.
- دیدن گزارش خبری درباره تجاوز جنسی میتواند خاطرات تلخ گذشته را تداعی کند.
- شدت و نوع علائم بسته به فرد و تجربه او، متغیر است و گاهی ممکن است علائم برای سالها ادامه یابد.
نحوه تشخیص اختلال استرس پس از سانحه
برای شناسایی اختلال استرس پس از سانحه، پزشک معمولاً مراحل زیر را دنبال میکند:
معاینه جسمی: در ابتدا، پزشک برای بررسی مشکلات جسمانی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند، یک معاینه دقیق انجام میدهد.
ارزیابی روانشناختی: با گفتوگو درباره علائم، نشانهها و رویدادهایی که باعث این اختلال شدهاند، وضعیت روانی فرد را بررسی میکند. این ارزیابی میتواند از یک جلسه کوتاه تا چندین جلسه مشاوره طول بکشد.
عوارض اختلال استرس پس از سانحه
متأسفانه، به دلیل نبود فرهنگسازی مناسب، نرخ ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در ایران، بهویژه در میان کودکان، بالاست. این گروه به شناسایی و درمان زودهنگام نیاز دارند تا در آینده با مشکلات جدی روبهرو نشوند. عدم درمان PTSD میتواند بهطور جدی زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و خطر ابتلا به سایر مشکلات سلامت روان را افزایش دهد، از جمله:
- افسردگی و اضطراب شدید
- سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
- اختلالات خوردن
- افکار یا اقدامات خودکشی
- پیشگیری از اختلال استرس پس از سانحه
افرادی که در حرفههای پرخطر مانند نیروهای نظامی یا اورژانس پزشکی فعالیت میکنند، معمولاً آموزشهایی برای مقابله با حوادث آسیبزا دریافت میکنند. با این حال، بسیاری از افرادی که یک رویداد ترسناک را پشت سر گذاشتهاند، در ابتدا علائمی نظیر ترس، اضطراب، خشم، افسردگی یا احساس گناه را تجربه میکنند. دریافت حمایتهای روانی بهموقع میتواند از تشدید این واکنشها و تبدیل شدن آنها به PTSD پیشگیری کند.
چگونه به همسر مبتلا به PTSD کمک کنیم
پیش از هرچیز باید بدانید میتوانید با شرکت در جلسات زوج درمانی به روند بهبود همسر خود بهتر و بیشتر کمک کنید. ولی به طور کلی برای کمک به شریک زندگی مبتلا به این اختلال، از سرزنش یا کماهمیت جلوه دادن علائم خودداری کنید و آنها را به دنبال کردن درمان حرفهای تشویق کنید. به احساسات و نیازهایشان احترام بگذارید، اما از مجبور کردنشان برای صحبت درباره تجربههایشان پرهیز کنید. شناخت محرکها و تلاش برای کاهش آنها، مانند اجتناب از صداهای بلند، میتواند به کاهش علائم کمک کند. همچنین، صبور و همدل باشید، بهخصوص در زمانهای اضطراب یا فلاشبک، و در صورت نیاز برنامهای برای پیشگیری از خودکشی تهیه کنید.
در کنار حمایت از شریک زندگی، مراقبت از سلامت روان و جسم خودتان نیز بسیار مهم است. در مواقع بحران یا خشونت خانگی، اولویت با ایمنی شماست و ممکن است نیاز به ترک رابطه باشد. مشاوره زوجین در شرایط غیرخشونتآمیز میتواند به مدیریت مشکلات کمک کند. روابط قوی و مثبت نقش مهمی در روند بهبودی دارند، اما مهم است که هر دو طرف احساس امنیت و حمایت کنند.
بیشتر مطالعه کنید: چگونه به همسر مبتلا به استرس پس از سانحه کمک کنم؟
راهکارهایی برای پیشگیری و کنترل
اگرچه نمیتوان از وقوع حوادث آسیبزا جلوگیری کرد، اما راهکارهایی وجود دارد که میتوان بهمحض تجربه یک رویداد تلخ برای کاهش اثرات روانی و جلوگیری از بدتر شدن شرایط روانی استفاده کرد:
- کمک و حمایت بخواهید: از خانواده، دوستان یا متخصصان درخواست کمک کنید.
- کنترل احساسات را باور داشته باشید: اعتماد به توانایی مدیریت احساسات میتواند مؤثر باشد.
- معنای مثبت در تروما پیدا کنید: سعی کنید تجربیات دشوار را به فرصتی برای رشد تبدیل کنید.
- روی احساسات مثبت تمرکز کنید: خنده و شادی را در زندگی تقویت کنید.
- به دیگران کمک کنید: کمک به افراد دیگر میتواند حس قدرت و کنترل را در شما افزایش دهد.
- مثبتاندیشی را تمرین کنید: نگرش مثبت نسبت به آینده را تقویت کنید.
- با افراد مهم ارتباط برقرار کنید: روابط خود را با دوستان و خانواده نزدیک حفظ کنید.
- صحبت درباره تجربه: بازگو کردن احساسات به عزیزان میتواند آرامشبخش باشد.
- خود را قربانی ندانید: به جای دیدن خود بهعنوان قربانی، خود را بازماندهای قوی بدانید.
پیشگیری و مدیریت مؤثر نیازمند تلاش برای تقویت حمایتهای روانی و بهرهگیری از کمک متخصصان است.
نحوه درمان اختلال استرس پس از سانحه
درمان PTSD میتواند به افراد کمک کند کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورند. رواندرمانی روش اصلی درمان است، اما گاهی دارودرمانی نیز ضروری است. درمانگران معمولاً مهارتهایی برای کاهش علائم، بهبود الگوهای فکری و مدیریت مشکلات جانبی مانند افسردگی یا سوءمصرف مواد به بیماران آموزش میدهند.
روشهای رواندرمانی
درمان شناختی: این روش به بیمار کمک میکند باورهای منفی در مورد خود و جهان، یا ترس از تکرار رویدادهای آسیبزا را شناسایی و تغییر دهد.
مواجههدرمانی: در این تکنیک، فرد در محیطی ایمن با خاطرات و موقعیتهای ترسناک روبهرو میشود تا به مرور زمان از شدت واکنشهایش کاسته شود.
حساسیتزدایی و پردازش مجدد با حرکات چشم این روش به بیمار کمک میکند خاطرات آسیبزا را بازپردازش کرده و واکنش احساسی به آنها را کاهش دهد.
رواندرمانی ممکن است بهصورت فردی یا گروهی انجام شود. گروهدرمانی فرصتی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و یادگیری از دیگران فراهم میکند.
دارودرمانی PTSD
داروهای مختلفی میتوانند به کاهش علائم کمک کنند، از جمله:
ضدافسردگیها: این داروها به کاهش افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب کمک میکنند.
ضداضطرابها: این داروها برای تسکین اضطراب شدید تجویز میشوند، اما معمولاً به دلیل پتانسیل اعتیاد، مصرف آنها کوتاهمدت است.
پرازوسین: برخی پژوهشها نشان دادهاند که این دارو میتواند به کاهش یا سرکوب کابوسهای شبانه کمک کند.
پزشک ممکن است بسته به نیاز بیمار، ترکیبی از داروها یا دوزهای متفاوت را پیشنهاد دهد. مهم است که بیماران درباره عوارض احتمالی و تنظیمات دارویی با پزشک خود صحبت کنند.