روانشناسی کودک

روانشناسی کودک

روانشناسی خانواده ابعاد گسترده‌ای دارد. علاوه بر رانشناسی زوجین می‌توان به روانشناسی کودک و  روانشناسی نوجوان نیز پرداخت. البته برخی روانشناسی کودک و نوجوان را در یک قالب بررسی می‌کنند که ترجیح ما در تفکر آگاه این است که آن‌ها را از هم جدا کنیم.

روان شناسی کودک چیست؟

روانشناسی کودکان به عنوان یک زیرمجموعه از روانشناسی، به تحلیل فرآیندهای رشد و پیشرفت کودکان از زمان تولد تا نوجوانی می‌پردازد. این حوزه شامل بررسی ابعاد مختلفی از جمله رشد فیزیکی، شناختی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی است.

دوران کودکی مرحله‌ای بسیار حیاتی و سرنوشت‌ساز در زندگی هر فرد به شمار می‌رود. در این دوره، اساس شخصیت و الگوهای رفتاری افراد شکل می‌گیرد. از این رو، آگاهی و فهم در مورد فرآیندهای رشد کودکان اهمیت بالایی دارد.

روانشناسی کودکان می‌تواند به والدین، آموزگاران و افرادی که با کودکان در ارتباط هستند، کمک کند تا رفتارهای آن‌ها را بهتر بشناسند و در فرآیند پرورش و رشدشان تأثیرگذار باشند.

 

اهداف روانشناسی کودک

همه والدین تمایل دارند که رشد سالم و موفقیت‌آمیز را در فرزندان خود مشاهده کنند، اما تشخیص اینکه رفتارهای کودک طبیعی هستند یا خیر، همیشه آسان نیست. در اینجا، روانشناسی کودک به کمک می‌آید تا این تفاوت‌ها را مشخص کند.

درک الگوهای رفتاری طبیعی و غیرطبیعی به والدین کمک می‌کند تا ارتباط موثرتری با فرزندان خود برقرار کنند و به شیوه بهتری مسائل را به آنها آموزش دهند. این دانش به مدیریت احساسات کودکان و تسهیل پیشرفت آنها در مراحل مختلف زندگی کمک می‌کند.

علاوه بر این، روانشناسان کودک به شناسایی ریشه‌های رفتارهای غیرطبیعی پرداخته و راهکارهایی برای مقابله با این مشکلات ارائه می‌دهند. آنها همچنین در زمینه پیشگیری، ارزیابی و تشخیص اختلالاتی مانند اوتیسم فعالیت می‌کنند.

نکات روانشناسی کودک

روانشناسی کودکان به عنوان یکی از شاخه‌های روانشناسی، به تحلیل فرآیندهای رشد و تکامل کودکان می‌پردازد. این حوزه با مفاهیم و اصطلاحات مهمی سروکار دارد که درک آن‌ها برای فهم بهتر رشد و تکامل کودکان ضروری است. برخی از این مفاهیم عبارتند از:

 

رشد: این فرآیند شامل تغییرات مختلفی است که در طول زمان در انسان‌ها به وقوع می‌پیوندد. رشد کودکان شامل تغییرات جسمانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی است.

تکامل: تکامل به تغییراتی اشاره دارد که در طول زمان در جمعیت‌ها رخ می‌دهد و شامل تغییرات در ساختار و عملکرد بدن، ذهن و رفتار است.

نضج: نضج فرآیند طبیعی تغییرات است که بدون نیاز به آموزش یا تجربه صورت می‌گیرد و شامل تغییرات در سیستم عصبی و دیگر ساختارهای بدن است.

آموزش: این فرآیند نتیجه تجربیات فرد است و شامل تغییرات در دانش، مهارت‌ها و نگرش‌ها در طول زمان می‌باشد.

رشد جسمانی: به تغییرات اندازه، شکل و عملکرد بدن اشاره دارد و شامل پیشرفت‌های مغز، اندام‌ها، سیستم عصبی و دیگر سیستم‌ها است.

رشد شناختی: این فرآیند به تغییرات در توانایی‌های فکری مربوط می‌شود و شامل پیشرفت در یادگیری، استدلال، حل مسئله و زبان است.

رشد عاطفی: این فرآیند به توانایی‌های درک و ابراز احساسات مربوط است و شامل بهبود در شناسایی و مدیریت احساسات و روابط با دیگران می‌باشد.

رشد اجتماعی: این فرآیند به توانایی‌های تعامل با دیگران اشاره دارد و شامل تغییرات در همکاری، سازگاری و حل تعارض است.

 

سوالات روانشناسی کودکان

• اگر می‌توانستی هر چیزی در دنیا باشی، دوست داشتی چه چیزی شوی؟
• وقتی بزرگ‌تر شدی، چه شغلی را دوست داری انتخاب کنی؟
• یک روز عادی تو چطور می‌گذرد؟
• چه فعالیت‌هایی در مدرسه برایت خوشایند است؟
• چه چیزهایی در مدرسه را اصلاً دوست نداری؟
• بهترین دوستت کیست و چه ویژگی‌هایی دارد که او را دوست داری؟
• اگر امکان تغییر چیزی در زندگی‌ات بود، چه چیزی را تغییر می‌دادی؟
• اگر می‌توانستی یک قدرت جادویی داشته باشی، چه قدرتی را انتخاب می‌کردی؟
• یک خاطره خوب و خوشایند از کودکی‌ات برای ما بگو.
• یک اتفاق ناراحت‌کننده از دوران کودکی‌ات را به یاد بیاور و تعریف کن.

 

مشکلات رفتاری متداول در کودکان

۱. مکیدن انگشت: بسیاری از کودکان برای کاهش تنش و اضطراب به عادت‌های عصبی مانند مکیدن انگشت روی می‌آورند. این رفتار ممکن است به عادت‌های پایدار تبدیل شود و در مواقعی که کودک احساس خستگی یا اضطراب ندارد نیز ادامه یابد. برای کمک به تغییر این عادت، والدین باید روش‌های مناسبی را یاد بگیرند. در بیشتر موارد، درمان خاصی در سال‌های اولیه زندگی لازم نیست، اما پس از سه‌سالگی بهتر است توجه کودک به فعالیت‌های دیگر جلب شود.

 

۲. ناخن جویدن: این عادت یکی از رایج‌ترین رفتارهای عصبی است و در صورت عدم توجه ممکن است از کودکی به نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. برای کمک به ترک این عادت، والدین می‌توانند مهارت‌هایی مانند آرامش‌یابی و آگاهی از احساسات را به کودک آموزش دهند. عواملی مانند اضطراب و موقعیت‌های استرس‌زا می‌توانند در بروز این رفتار نقش داشته باشند.

 

۳. لجبازی: لجبازی یکی از چالش‌های اصلی والدین در دوران رشد کودکان است. با افزایش سن، حس استقلال در کودکان تقویت می‌شود و ممکن است خواسته‌های آنها با انتظارات والدین در تضاد قرار گیرد. اگر کودک به مدت شش ماه رفتارهایی مانند پرخاشگری یا مخالفت مکرر نشان دهد، ممکن است دچار لجبازی شود. والدین باید به ایجاد توازن بین استقلال کودک و اصول تربیتی خود توجه داشته باشند.

 

۴. دروغگویی: دروغگویی در کودکان می‌تواند ناشی از ناتوانی در تمایز بین واقعیت و خیالات باشد. کودکان معمولاً تا چهار سالگی رفتارهای خود را بر اساس خوشحالی والدین تنظیم می‌کنند. با بزرگ‌تر شدن، درک آنها از حقیقت و دروغ تغییر می‌کند و ممکن است نسبت به دروغ‌گویی احساس گناه کنند. اگر کودکی به طور مکرر دروغ‌های بزرگ بگوید، مشاوره با یک متخصص ضروری است.

 

۵. خجالت و کمرویی: خجالت را می‌توان به عنوان یک ویژگی طبیعی در نظر گرفت، مگر اینکه بر روابط اجتماعی کودک تأثیر منفی بگذارد. اگر کودک در موقعیت‌های اجتماعی دچار ناراحتی یا اضطراب شود، ممکن است نیاز به حمایت و درمان داشته باشد.

 

۶. پرخاشگری: پرخاشگری بیشتر در پسران مشاهده می‌شود و معمولاً ناشی از ناکامی و ناتوانی در کنترل خواسته‌هاست. اگر این رفتار ادامه پیدا کند، می‌تواند به رشد اجتماعی کودک آسیب بزند. ایجاد ارتباط مؤثر و اطمینان‌بخش با کودک می‌تواند به آرامش او کمک کند.

 

۷. نق زدن و بهانه‌گیری: نق زدن معمولاً در سن ۳.۵ سالگی به اوج خود می‌رسد و اگر به آن توجه نشود، ممکن است تا دوران دبستان ادامه یابد. برای جلوگیری از این رفتار، باید به صورت زودهنگام اقدام کرد و در صورت نیاز از مشاوره کمک گرفت.

 

تعریف کودک در روانشناسی

طقب عرف حال حاضر تا زیر 18 سال در بسیاری از مقالات کودک تلقی می‌شود و بنابراین شامل نوجوان نیز می‌گردد. اما به نظر ما باید این دو حیطه را از هم جدا کرد و بعد از دوران شیرخوارگی و تا قبل از دروان نوجوانی (حدودا یازده سالگی) را کودک در نظر گرفت.

نیازهای کودک و نوجوان، نحوه گفتگو با آنها و همچنین مسئولیت‌های ما در قبالشان بسیار متفاوت است.

تربیت کودک

در تربیت کودک حداقل با چهار عامل مواجه هستیم:

• محبت زیاد، محدودیت زیاد
• محبت کم، محدودیت زیاد
• محبت زیاد، محدودیت کم
• محبت کم، محدودیت کم

ارتباط مستقیمی میان شیوه برخورد والدین و تربیت فرزندان وجود دارد. رفتارهای تربیتی والدین شامل میزان عشق و محبت و محدودیت‌هایی است که برای فرزندان قائل می‌شوند. محبت والدین به فرزندان منجر به ایجاد حس آرامش در کودکان و بهبود ارتباطات بین کودک و والد می‌گردد. همچنین، با اعمال محدودیت‌های مناسب، والدین می‌توانند واکنش‌های غیر متعادل و تند نسبت به رفتارهای کودک را کاهش داده و به جای آن، به شکلی مسلط بر رفتار خود ظاهر شوند.

واکنش‌های تند والدین در برابر کودکان موجب می‌شود که آن‌ها به تنبیه بدنی روی آورند، که هیچ تأثیر مثبتی در پیشرفت تربیتی کودکان ندارد. در مقابل، واکنش‌های متعادل والدین کمک می‌کند تا آن‌ها به نتایج مطلوب در تربیت کودک دست یابند.

والدین باید با استفاده از این چهار روش و الگوهای مختلف تربیتی، یک شیوه متعادل تربیتی را اتخاذ کنند، عشق خود را به کودکان ابراز کنند و با تعیین حد و مرزهای مشخص، آن‌ها را در مسیر درست هدایت نمایند.

والدینی که از شیوه تربیتی مبتنی بر محبت زیاد استفاده می‌کنند، باید زمان بیشتری را به گفتگو با فرزندانشان اختصاص داده و وقت بیشتری را برای آنان صرف کنند. در مقابل، والدینی که از روش محدودیت‌های شدید برای تربیت کودکان بهره می‌برند، باید بپذیرند که این روش درست نیست و ممکن است مانند گذشته با کودکان رفتار دیکتاتورانه داشته باشند. هدف تربیت کودکان باید آموزش احترام متقابل و آماده‌سازی آنان برای تبعیت از قوانین اجتماعی باشد، بدون توجه به اینکه کدام شیوه تربیتی به کار گرفته می‌شود.

والدین باید شیوه تربیتی را انتخاب کنند که با آن بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. برخی والدین شیوه‌ای را انتخاب می‌کنند که والدینشان برای تربیت خودشان به کار گرفته‌اند، زیرا اعتقاد دارند این روش بر آن‌ها تأثیر مثبت داشته است. در حالی که برخی دیگر، مخالف شیوه تربیتی والدین خود هستند.

محبت و محدودیت زیاد بهتر از محبت و محدودیت کم عمل می‌کند، زیرا محبت و محدودیت کم می‌تواند باعث ایجاد شخصیت ضعیف در کودکان شود. برخی والدین به دلیل ترس از برداشت منفی فرزندان از گفته‌ها و کارهایشان، ترجیح می‌دهند هیچ اقدامی نسبت به فرزندشان نداشته باشند. این رویکرد سطحی و ناشی از ساده‌سازی وظایف تربیتی است و هیچ تأثیری در تربیت فرزند ندارد.

هیچگاه زور و اجبار غیرضروری را به فرزندان خود تحمیل نکنید و آن‌ها را بیش از حد خسته نکنید تا به مخالفت‌های شدید منجر نشود. بهتر است به جای توسل به زور، با محبت فراوان با کودکانتان برخورد کنید.

تا جایی که ممکن است عشق و محبت خود را نثار کودکان کنید و در صورت لزوم، حد و مرزهای مشخصی برای آن‌ها تعیین نمایید. از شیوه‌های پرخاشگرانه و سلطه‌جویانه فقط در مواقعی استفاده کنید که جان فرزندانتان در خطر است.

 

سؤالات متداول

رشد ذهنی کودکان چگونه است؟

رشد ذهنی کودکان از زمان تولد تا بزرگسالی به صورت مداوم ادامه دارد. در هر مرحله، کودکان مهارت‌های جدیدی را کسب کرده و توانایی‌های فکری و شناختی آنها به تدریج توسعه می‌یابد.

 

بیان احساسات توسط کودکان چطور صورت می‌گیرد؟

کودکان احساسات خود را به شیوه‌های گوناگونی ابراز می‌کنند. این ابراز احساسات می‌تواند شامل گریه، خنده، عصبانیت، ترس و خوشحالی باشد.

 

ارتباط کودکان با دیگران از چه طریقی است؟

کودکان از طریق زبان، بازی و تقلید با دیگران تعامل می‌کنند. این روش‌ها به آنها کمک می‌کند تا با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار کنند و مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرند.

 

چگونه کودکان را در یادگیری یاری کنیم؟

برای حمایت از یادگیری کودکان، باید محیطی مناسب برای رشد و یادگیری فراهم کرد. همچنین انتخاب روش‌های آموزشی متناسب با هر کودک اهمیت زیادی دارد تا فرایند یادگیری مؤثرتر باشد.

 

دکتر روانشناس کودک یا دکتر مشاور کودکان خوب کجاست؟

تیم روانشناسی ما در مرکز تفکر آگاه آماده کمک به بالندگی و رشد کودکان شما هستند.